Ο Μυθικισμός του “Εν τούτω νίκα”
Να θέσω ένα ερώτημα στους εκλεκτούς αναγνώστες: Ποιος ήταν ο Ρωμαίος αυτοκράτωρ που είδε πριν από κάποια σημαντική μάχη ένα θεϊκό όραμα, νίκησε σ’ αυτή τη μάχη κατά κράτος, ένωσε πάλι την αυτοκρατορία και στη συνέχεια επέβαλε μία ενιαία θρησκεία; Του Στέλιου Φραγκόπουλου (Δρ. Μηχανικού – ομ. Καθηγητή) Ξέρω πού πάει το μυαλό σας, αλλά έχετε άδικο: Πρώτος που οραματίστηκε και έκανε όλα αυτά, ήταν ο Αυρηλιανός (Lucius Domitius Aurelianus, 214-275), Ρωμαίος αυτοκράτωρ επί πενταετία από το έτος 27Ο μέχρι που πέθανε απροσδόκητα, μαχαιρωμένος από ένα γραμματέα του. Μετά την υπόταξη του κράτους της Παλμύρας (Αίγυπτος, Εγγύς Ανατολή και τμήμα της Μικράς Ασίας) και την ερείπωση της πόλης, όπου είχε κηρύξει ανεξαρτησία από τους Ρωμαίους η βασίλισσα Ζηνοβία (Septimia Zenobia, γενν. ~240, πέθ. μετά το272), ένωσε ο Αυρηλιανός τη ρωμαϊκή αυτοκρατορία στρατιωτικά και πολιτικά και αποφάσισε να την ενοποιήσει και θρησκευτικά. Για το σκοπό αυτό υποστηρίχτηκε η διάδοση της λατρείας του θεού Ήλιου, ένας συγκρητισμός των λατρειών του ελληνικού Απόλλωνα, του αιγυπτιακού Σάραπη, του σημιτικού Βάαλ και του περσικού Μίθρα – όλες λατρείες με σημαντική αποδοχή στο ρωμαϊκό κράτος, κυρίως μεταξύ των ανδρών του μισθοφορικού στρατού. Ένα… πρώιμο εν τούτω νίκα Για να δοθεί δε από τη ρωμαϊκή εξουσία δείγμα ανωτερότητας και θεϊκής υποστήριξης της συγκεκριμένης νέας λατρείας, διαδόθηκε ότι ο Αυρηλιανός είδε όραμα πριν από την αποφασιστική μάχη για την κατάληψη της Παλμύρας. Η επιλογή του Αυρηλιανού δεν επιβίωσε πάνω από μερικές δεκαετίες, αλλιώς οι αυλικοί «Ιστορικοί» και κόλακες θα είχαν συμπληρώσει το όραμά του με λάβαρο και σύμβολα, σίγουρα και με κάποια προτροπή του τύπου «εν τούτω νίκα!» Το έτος 274, στις 25 Δεκεμβρίου, ημέρα γέννησης του Μίθρα και ημέρα έναρξης της ελληνικής γιορτής του Τριέσπερου προς τιμή των «Πυρφόρων και Ηλιακών Θεοτήτων Ηρακλέους και Ηλίου», γιόρτασαν οι Ρωμαίοι στο ρωμαϊκό Πεδίο του Άρεως τα θυρανοίξια του ναού της γέννησης του θεού Ήλιου (Dies Natalis Solis Invictis). Και πράγματι, εκείνες τις ημέρες έχει ξεπεραστεί το χειμερινό ηλιοστάσιο και ο ήλιος φαίνεται όλο και περισσότερο στον ουρανό. Στα ρωμαϊκά νομίσματα άρχισε να χαράσσεται η επιγραφή Sol Dominus Imperii Romani (ο ήλιος, κυρίαρχος του ρωμαϊκού κράτους) και ο ίδιος ο Αυρηλιανός παρουσιαζόταν ως ανώτατος εκπρόσωπος του θεού Ήλιου επί Γης. Μάλιστα η αυτοκρατορική κορώνα στα ρωμαϊκά νομίσματα διέφερε από αυτές προηγούμενων αυτοκρατόρων και θύμιζε ακτίνες του (θεού) Ήλιου. Η επιλογή της 25ης Δεκεμβρίου επί Αυρηλιανού προκαθόρισε την ημερομηνία για τα Χριστούγεννα, τα οποία γιορτάστηκαν στη Ρώμη ως χριστιανική γιορτή το έτος 354, στην Κων/πολη το 379 και στην Αντιόχεια το 388. Ο Μυθικισμός ενός οράματος Όλα αυτά επαναλήφθηκαν με ίδια ακριβώς συνταγή από τον Κων/νο Α’ (Constantinus Flavius Valerius Aurelius, 272-337), ηλιολάτρη και αρχιερέα του Μιθραϊσμού. Τώρα όμως αξιοποιήθηκε νέα στρατιωτική νίκη, νέα...
Τα Θεοφάνια και ο Μυθικισμός του νερού σε κρασί
Μία από τις αγαπημένες θεότητες των αρχαίων Ελλήνων ήταν δίχως αμφιβολία ο Διόνυσος. Παρά το γεγονός ότι δεν ανήκε στις κύριες θεότητες του Ολύμπιου πανθέου, οι εορτές προς τιμήν του σε ολόκληρη την ελληνική επικράτεια αποτελούσαν σημαντικά θρησκευτικά δρώμενα. Στο σύντομο αυτό άρθρο, θα σταθούμε στη λατρεία του Διονύσου στο νησί της Άνδρου, κάνοντας αναφορά σε ένα ιδιαίτερο θαύμα που λάμβανε χώρα στις αρχές του Γενάρη. Στη συνέχεια, παραμένοντας στο νησί, θα μιλήσουμε για το πως η παράδοση αυτή επηρέασε τους καλλιτέχνες της Αναγέννησης, και για την Μυθικιστική αναβίωση του διονυσιακού θαύματος κάτω από την επιρροή του Ιησού, αυτή τη φορά. Του Μηνά Παπαγεωργίου, δημοσιογράφου-συγγραφέα Ιστορικές και αρχαιολογικές μαρτυρίες του τέταρτου και του τρίτου προχριστιανικού αιώνα μαρτυρούν πέραν πάσης αμφιβολίας τη σημαντικότατη θέση που κατείχε η λατρεία του θεού στο κυκλαδίτικο νησί. Μάλιστα οι ειδικοί υποστηρίζουν πως ο Διόνυσος λατρευόταν στην Άνδρο από τα κλασσικά χρόνια. Ιδιαίτερη μνεία στις σχετικές παραδόσεις κάνουν ακόμα και Ρωμαίοι ιστορικοί και περιηγητές που την επισκέφτηκαν κατά τον πρώτο μεταχριστιανικό αιώνα. Η Διονυσιακή λατρεία και το θαύμα της Άνδρου Εδώ θα σταθούμε στα όσα αναφέρει στο έργο του ο Γάιος Λικίνιος Μουκιανός, ένα επιφανής Ρωμαίος που έγινε τρεις φορές Ύπατος και παρ’ ολίγον να διαδεχθεί τον Νέρωνα στον αυτοκρατορικό θρόνο. Το έργο του δεν υπάρχει σήμερα αυτούσιο, διασώθηκε όμως από τον Πλίνιο τον Πρεσβύτερο (23-79 μ.α.χ.χ [1]). Ο Μουκιανός, λοιπόν, κάνει λόγο για την Ανδριώτικη γιορτή της Θεοδοσίας. Αυτή λάμβανε χώρα στον εκεί ναό του Διονύσου, όπου κάθε χρόνο, στις 5 Ιανουαρίου, το νερό που ανάβλυζε από την πηγή του βωμού έπαιρνε τη γεύση του κρασιού. Σύμφωνα με μία άλλη παράδοση, που επίσης διασώζει ο Μουκιανός, κατά τη διάρκεια των επταήμερων εορτασμών του Διονύσου στο νησί (τα κατ’ Αγρούς Διονύσια εορτάζονταν σε πολλές περιοχές της Ελλάδας από τα τέλη Δεκεμβρίου έως τις αρχές Ιανουαρίου), το νερό της πηγής του μετατρεπόταν σε κρασί, παρ’ όλα αυτά έχανε τις θαυματουργικές του ιδιότητες μόλις μεταφερόταν σε σημείο όπου δεν είχε πλέον επαφή με το βωμό του θεού.[2] Μία έμμεση αναφορά στο συγκεκριμένο θαυματουργικό γεγονός κάνει και ο σοφιστής Φιλόστρατος [3] στο έργο του “Εικόνες”. Σε μία από τις διαλέξεις του, κάνει λόγο για έναν πίνακα Ανδριωτών (μτφρ του Δημήτρη Πλάντζου): Το θέμα του πίνακα είναι το ρεύμα από κρασί που βρίσκεται στο νησί της Άνδρου και οι Ανδριώτες που έχουν μεθύσει στο ποτάμι. Διότι από τον Διόνυσο η γη των Ανδρίων έχει γεμίσει με κρασί και σκάει και τους το φέρνει στην επιφάνεια σαν ποτάμι…. …θα συναντήσουμε στο τέλος Τρίτωνες στις εκβολές του που μαζεύουν το κρασί με κοχύλια. Πίνουν αρκετό, και το άλλο το φτύνουν ψηλά, και κάποιοι από τους Τρίτωνες έχουν μεθύσει και χορεύουν. Καταφτάνει...
Οι Μύθοι των χριστιανικών διώξεων
Όλοι έχουμε μάθει στο σχολείο και έχουμε ακούσει στον άμβωνα της εκκλησίας ότι τους 3 πρώτους αιώνες μ.Χ. οι Χριστιανοί ήταν θύματα μιας πρωτοφανούς επίθεσης από τη ρωμαϊκή αυτοκρατορία, όπου εκατοντάδες χιλιάδες πιστοί μαρτύρησαν ακολουθώντας το παράδειγμα του Ιησού, αρνούμενοι να απαρνηθούν αυτό που ήξεραν ότι είναι η Αλήθεια. Οι Χριστιανοί θεωρούν πως διώκονταν απλά και μόνο επειδή ήταν Χριστιανοί και τους χρησιμοποιούσαν σαν αποδιοπομπαίους τράγους όταν κάτι πήγαινε στραβά. Ρίχνονταν στα λιοντάρια για τη διασκέδαση των Ρωμαίων, εξαναγκάζονταν στη δουλεία, τους δήμευαν τις περιουσίες, κρύβονταν σε μυστικές συναντήσεις σε κατακόμβες μέχρι που στο τέλος θριάμβευσαν, κάνοντας την θρησκεία τους την επικρατούσα θρησκεία ολόκληρου του δυτικού κόσμου. Ο Χριστιανισμός παρουσιάζεται σαν μια θρησκεία σφυρηλατημένη στη φωτιά. Του Κωνσταντίνου Σαπαρδάνη, οικονομολόγου-αρθρογράφου Είναι όμως ακριβώς έτσι τα πράγματα; Οι ιστορικές πηγές που έχουμε για τους «διωγμούς» είναι στην καλύτερη περίπτωση αποσπασματικές και συχνά αναξιόπιστες. Ο Ευσέβιος είναι συνήθως η μοναδική σχετική πηγή, όμως ο Ευσέβιος ήταν ένας εκκλησιαστικός ιστορικός και, σύμφωνα με τα ίδια του τα λόγια, δεν μπορούμε να εμπιστευτούμε ότι είχε στο μυαλό του κάτι άλλο από μια εξιδανικευμένη εικόνα της γέννησης της Χριστιανικής εκκλησίας από το αίμα των πιστών και των μαρτύρων της. Γράφει στην ‘Ευαγγελική Προπαρασκευή’: «Θα είναι απαραίτητο κάποιες φορές να χρησιμοποιούμε ψευδολογία σαν γιατρειά για το όφελος αυτών που χρειάζονται τέτοια μορφή θεραπείας.» και αναφορικά με τα θύματα του Μεγάλου Διωγμού του Διοκλητιανού: «έχουμε αποφασίσει να μην περιγράψουμε τίποτα για αυτούς εκτός από αυτά με τα οποία μπορούμε να υπερασπιστούμε τη Θεία δίκη». Στην πραγματικότητα, οι αποκαλούμενοι «διωγμοί» ήταν τοπικά περιστατικά και έλαβαν μέρος κατά κύριο λόγο επί μήνες και όχι χρόνια. «Θρίαμβος Χριστιανών Μαρτύρων τη Εποχή του Νέρωνα» του Eugene Romain Thirion. Το Κολοσσαίο χτίστηκε 16 χρόνια μετά την πυρκαγιά της Ρώμης. 1) Το 64 μ.Χ. ήταν η χρονιά της περίφημης Μεγάλης Πυρκαγιάς της Ρώμης. Η πυρκαγιά ήταν μάλλον αποτέλεσμα ατυχήματος (κάτι όχι πολύ παράξενο, η Ρώμη ξανακάηκε το 69 και το 80) αλλά κατηγορήθηκε ο αυτοκράτορας Νέρωνας και λέγεται ότι για να αποσπάσει την προσοχή από πάνω του κατηγόρησε τους Χριστιανούς, τους οποίους έντυσε με δέρματα ζώων και τους έριξε στα σκυλιά ή τους έκαψε ζωντανούς. Όμως, εκείνη την εποχή δεν υπήρχαν Χριστιανοί, όχι μόνο γιατί δεν είχαν πάρει ακόμα το όνομα «Χριστιανός», αλλά δεν υπήρχε καν η ιδέα του «Χριστιανού» σαν κάτι ξεχωριστό από τους υπόλοιπους Ιουδαίους. Οι ακόλουθοι του Ιησού ήταν, όπως και ο Ιησούς, Εβραίοι. Την εποχή εκείνη υπήρχαν ήδη πολλά παρακλάδια του Ιουδαϊσμού που διαφωνούσαν μεταξύ τους για θέματα πολιτικής και δόγματος και οι Εβραίοι που ακολουθούσαν τον Ιησού δεν αποτελούσαν εξαίρεση. Μόνο στα τέλη του 1ου αιώνα άρχισαν να αυτοαποκαλούνται Χριστιανοί οι ακόλουθοι του Ιησού, οπότε όταν ο Τάκιτος αναφέρει ότι Χριστιανοί...
Μυθικισμός αγίων από αρχαίο ελληνικό μυθιστόρημα
Στις 5 του Νοέμβρη, η χριστιανική ορθόδοξη εκκλησία γιόρταζε την μνήμη των Αγίων μαρτύρων Γαλακτίωνος και Επιστήμης. Σύμφωνα, λοιπόν, με τας ιεράς πηγάς, το ζεύγος των Αγίων με τα ωραία ονόματα έζησαν και μαρτύρησαν επί της βασιλείας του “ειδωλολάτρη” αυτοκράτορα Δέκιου κατά τον τρίτο μεταχριστιανικό αιώνα. Του Χρήστου – Πανδίωνα – Πανόπουλου Και συνεχίζω μεταφέροντας αυτούσια τα “γεγονότα”: “Οι Έλληνες γονείς του Γαλακτίωνα, Κλειτοφών και Λευκίππη, ήταν πρώτα ειδωλολάτρες. Κάποιος, όμως, ιερομόναχος, που ονομαζόταν Ουνούφριος, τους προσείλκυσε στη χριστιανική πίστη. Από τότε διέθεταν τα πλούτη τους σε κάθε αγαθοεργία. Το δε γιο τους Γαλακτίωνα ανέθρεψαν «ἐεν παιδεία καιὶ νουθεσίαᾳ Κυρίου». Δηλαδή, με παιδαγωγία και νουθεσία, σύμφωνη με το θέλημα του Κυρίου. Και η παιδαγωγία αυτή δεν άργησε να φέρει τους θαυμαστούς καρπούς της. Ο Γαλακτίων όταν μεγάλωσε, νυμφεύθηκε μία ωραία κόρη, την Επιστήμη, την οποία ο ίδιος είλκυσε στο Χριστό. Η ζωή τους κυλούσε αφιερωμένη στην υπηρεσία του λόγου του Θεού και στη διακονία του πλησίον, ώσπου ξέσπασε ο διωγμός του Δεκίου. Τότε, ο μεν Γαλακτίων πήγε σε μοναστήρι του όρους Σινά, η δε Επιστήμη σε γυναικείο κοινόβιο. Αλλά η λαίλαπα του διωγμού έφθασε και στα μέρη εκείνα, με αποτέλεσμα να συλληφθεί ο Γαλακτίων από τον άρχοντα Ούρσο. Όταν το πληροφορήθηκε αυτό η Επιστήμη, έτρεξε και παρακάλεσε τους διώκτες να συλλάβουν και αυτή προς ενίσχυση του συζύγου της. Ο άρχοντας Ούρσος, μη μπορώντας να τους πείσει να αλλαξοπιστήσουν, αφού τους βασάνισε σκληρά στο τέλος τους αποκεφάλισε (περί το 250 μ.Χ).” Τα παραπάνω συνοπτικά για να κατατοπιστείτε γρήγορα στο θέμα. Για όσους έχουν έφεση στην ανάγνωση μαρτυρολογίων υπάρχει και αυτό το λινκ που περίεχει όλη την δημοσιογραφικά αποτυπωμένη αλήθεια του βίου των δύο χριστιανών “ηρώων”. Ας πάμε, όμως, λίγο πιο πίσω στο χρόνο, πριν από τον τρίτο μεταχριστιανικό αιώνα. Κάπου στα ελληνιστικά χρόνια, οι συνθήκες της εποχής οδηγούν στη δημιουργία ενός νέου λογοτεχνικού είδους, το πρώτο που εμφανίζεται μετά την κλασική εποχή (ποίηση, ιστοριογραφία, ρητορική και φιλοσοφία) και ίσως τελευταίο έκτοτε: αυτό του μυθιστορήματος. Το αρχαίο ελληνικό μυθιστόρημα γεννιέται εκείνη την εποχή, αλλά καλλιεργείται εντατικά και ακμάζει στην μετέπειτα ρωμαϊκή αυτοκρατορική περίοδο και κυρίως μετά την βασιλεία Ηρώδη, επί Αντωνίνων (την ευτυχέστερη ιστορική περίοδο για την ανθρωπότητα, όπως υποστήριξε ο Γϊββον). Το νέο λογοτεχνικό είδος εμπεριέχει στοιχεία απ’ όλα περίπου τα προγενέστερά του είδη, αλλά ως πεζογράφημα αποτελεί ένα εντελώς ξεχωριστό αντικείμενο εξ’ ού και μιλάμε για την γέννηση του μυθιστορήματος (ακόμα και του σημερινού). Πρέπει να υπήρχαν πάρα πολλά τέτοια έργα στην αρχαιότητα, σήμερα, όμως, δυστυχώς μας σώζονται μόνο πέντε ολόκληρα και μερικά σπαράγματα και τίτλοι από άλλα. Ο κανόνας του αρχαίου ελληνικού μυθιστορήματος, δηλαδή τα πέντε σωζόμενα μεγάλα έργα, είναι ο κάτωθι: 1. “Τα περί Χαιρέαν...
Το αυγουστιάτικο φεγγάρι και η Παναγία
Δύο πράγματα μας φέρνει σίγουρα στο νου η λέξη «Αύγουστος». Το ένα είναι το αυγουστιάτικο φεγγάρι. Ταξιδιάρικο κι ερωτικό, το παρατηρούμε με δέος να χαρίζει κάτι από τη λάμψη του στη σκοτεινή θάλασσα. Επιμένει ν’ αγγίζει ευαίσθητες χορδές μας. Διόλου παράξενο, μια που πρόκειται για σύμβολο αρχετυπικό. Ο μύθος, που μιλάει στη γλώσσα της ψυχής, το λατρεύει. Σ’ όλους σχεδόν τους λαούς και πολιτισμούς μπορούμε ν’ ανακαλύψουμε πλήθος σχετικές παραδόσεις και δοξασίες. Της Χαρίτας Μήνη, φιλολόγου-συγγραφέως Κι αν εύκολα τα απορρίπτουμε αυτά σαν αστείες δεισιδαιμονίες, δεν μπορούμε ν’ αρνηθούμε ότι η σελήνη αιχμαλωτίζει τη φαντασία μας. Η δική μου σχέση μαζί της είναι βαθιά προσωπική. Το φιλολογικό μου ψευδώνυμο, Μήνη, δεν είναι παρά το άλλο της όνομα. «Ταυρόκερως Μήνη» αποκαλείται στον ορφικό ύμνο 9, που της πλέκει το εγκώμιο: χρόνου μῆτερ, φερέκαρπε … πανδερκής … νυκτὸς ἄγαλμα, ἀστράρχη, τανύπεπλ’, ἑλικοδρόμε, πάνσοφε κούρη… Έχω περάσει ατέλειωτες ώρες μελετώντας τους συμβολισμούς της σελήνης, κι όμως μοιάζει να κρύβει ακόμη πολλά μυστικά. Άλλωστε, συνδέεται με τα τρία μεγαλύτερα μυστήρια της ζωής: τη γέννηση, τον έρωτα και το θάνατο. Το φεγγάρι «γεννιέται» και «πεθαίνει» ξανά κάθε μήνα, ακολουθώντας τον αέναο κύκλο του: γέμιση, πανσέληνος, χάση. Για μια νύχτα εξαφανίζεται από τον ουρανό κι έπειτα αναδύεται ξανά με τη μορφή ενός λεπτού μισοφέγγαρου. Δεν θα μπορούσε να βρει κανείς πιο ταιριαστό σύμβολο αναγέννησης. Μας διδάσκει αυτό που πολύ συχνά ξεχνάμε: πως καθετί στη ζωή κάνει τον κύκλο του και κλείνει, μα όταν ένας κύκλος κλείσει, κάτι καινούριο έρχεται στη θέση του. Ο θάνατος ακολουθείται από μια καινούρια γέννα. Γι’ αυτό ίσως η σελήνη συνδέθηκε με θεές που προστάτευαν τον τοκετό, όπως η Άρτεμις, αλλά και με μορφές που σχετίζονταν με τον Κάτω Κόσμο, σαν την Εκάτη. Παράλληλα, η σελήνη συντροφεύει συχνά και τις θεές-μητέρες, όπως η Ίσιδα και η Εφεσία Άρτεμις. Δεν είναι παράξενο, αν σκεφτούμε πως το ταξίδι της στον ουρανό διαρκεί 29,5 μέρες, όσο περίπου και ο έμμηνος κύκλος. Έτσι, συνδέθηκε με την έννοια της γονιμότητας και της μητρότητας. Άλλωστε, οι ανθρωπολόγοι που ταξίδεψαν σε απομακρυσμένες φυλές δείχνουν ότι τέτοιες δοξασίες επιβίωσαν μέχρι πρόσφατα. Για παράδειγμα, οι Γροιλανδοί/ές αλλά και οι κάτοικοι της Νιγηρίας απέδιδαν στη σελήνη τη δύναμη να προκαλεί εγκυμοσύνη. Το ίδιο πίστευαν και οι Buriat της δυτικής Μογγολίας. Αντίστοιχα, οι Μαορί, πολυνησιακός λαός της Νέας Ζηλανδίας, είχαν την πεποίθηση ο πραγματικός σύζυγος μιας γυναίκας είναι το φεγγάρι. Η επιστήμη δεν επιβεβαιώνει τούτες τις απόψεις των αυτόχθονων, όμως ο ρόλος του φεγγαριού σε ποικίλες παραδόσεις παραμένει ζωντανός. Έτσι, βλέπουμε το μισοφέγγαρο να κοσμεί τα μουσουλμανικά τεμένη. Ας μην ξεχνάμε ότι η ημισέληνος, συχνά συνοδευόμενη από ένα αστέρι, υπήρξε σύμβολο της Εκάτης και της αρχαίας πόλης του Βυζαντίου, που την...
Χριστούγεννα: Θρησκευτική επέτειος ή αστρονομικό γεγονός;
Από τα πανάρχαια χρόνια ο ήλιος κυριαρχούσε στην ανθρώπινη σκέψη, καθώς ήταν το εμφανές στήριγμα της ζωής στον πλανήτη, η οποία εμφανίζει άμεση εξάρτηση από τις κινήσεις του και μάλιστα από τις εποχές του έτους. Ηταν επομένως φυσικό, μέσα από διαδικασίες προσωποποίησης, ο ήλιος να γίνει αντικείμενο λατρείας ο ίδιος, να αναπτυχθεί δηλαδή η ηλιολατρεία (heliolatry ή sun worship). Το ίδιο συνέβη και με το πλήθος των άστρων, όπου πολλά από αυτά αντιστοιχίστηκαν με συγκεκριμένους θεούς. Αντίστοιχα αναπτύχθηκε η αστρολατρεία (astrolatry). Του Στέφανου Παϊπέτη, ομότιμου καθηγητή του Πανεπιστημίου Πατρών Η ηλιολατρεία ως όρος χρησιμοποιείται συχνά, για να υποδηλώσει «παγανιστικές» (δηλ. πολυθεϊστικές[1]) θρησκείες, που όμως αποτελούν σχετικά σπάνιο φαινόμενο. Ηλιακά σύμβολα χρησιμοποιούνται πρακτικά από όλους τους πολιτισμούς, όμως μόνο λίγοι, όπως π.χ. ο αιγυπτιακός και ο μεσοαμερικανικός, ανέπτυξαν γνήσιες ηλιακές θρησκείες. Οι ομάδες αυτές είχαν στο σύνολό τους ένα κοινό γνώρισμα: Ενα καλά ανεπτυγμένο αστικό πολιτισμό με μια ισχυρή ιδεολογία ιερής βασιλικής ηγεμονίας. Σε όλες αυτές κυριαρχούσε η εικόνα του ήλιου ως του κυβερνήτη του επάνω και του κάτω κόσμου, τους οποίους επισκέπτεται μεγαλόπρεπα κατά την ημερήσια περιστροφή του.[2] Ο ήλιος προσφέρει φως και ζωή σε ολόκληρο το σύμπαν. Με τον ορθάνοιχτο, παντεπόπτη οφθαλμό του είναι ο αυστηρός εγγυητής της δικαιοσύνης, ενώ με τη σχεδόν παγκόσμια σύνδεση ανάμεσα σε φως και φώτιση, ο ήλιος είναι η πηγή της σοφίας. Τα χαρακτηριστικά αυτά – κυριαρχία, αγαθοεργή ισχύς, δικαιοσύνη και σοφία – αποτελούν κεντρικά σημεία αναφοράς κάθε ανώτερης θρησκευτικής ομάδας, και ανάμεσα στα σημεία αυτά βρίσκεται μια έντονα ανεπτυγμένη «ηλιακή ιδεολογία»: Βασιλείς κυβερνούσαν με τη δύναμη του ήλιου και διεκδικούσαν την προέλευσή τους από τον ήλιο. Ηλιακές θεότητες, θεοί που προσωποποιούσαν τον ήλιο, είναι κυρίαρχες και παντεπόπτριες. Ο ήλιος αποτελεί συχνά το κύριο χαρακτηριστικό της Υπέρτατης Θεότητας ή και ταυτίζεται με αυτήν. Τα ηλιακά σύμβολα στον μονοθεϊσμό Το πέρασμα από την καθαρή ηλιολατρεία στη χρησιμοποίηση του ήλιου ως συμβόλου της θεότητας δεν φαίνεται να πέρασε ανώδυνα: Π.χ. ο μεταρρυθμιστής φαραώ Ακενατών (1388-1358 π.Χ.) της 18ης δυναστείας, χρειάστηκε να διαρρήξει με επαναστατικό τρόπο τις σχέσεις του με το ιερατείο του Αμμωνα στις Θήβες, προκειμένου να επιβάλει τον καινούργιο τρόπο σκέψης. Για τη θρησκευτική, μονοθεϊστική του μεταρρύθμιση, που ανεγνώριζε τον ήλιο ως σύμβολο της ζώσας ενέργειας, ο Sir Flinders Petrie[3] παρατήρησε: «Τέτοια έξοχη θεολογία δεν είχε ποτέ πριν εμφανιστεί στον κόσμο.» Το πνευματικό δημιούργημα του σπουδαίου αυτού ανθρώπου ξεριζώθηκε μετά το θάνατό του, για τον οποίο ισχυρές είναι οι υποψίες πως μόνο φυσιολογικός δεν ήταν, ενώ η Akhtaten, η περίλαμπρη νέα πρωτεύουσα της χώρας, που ο φαραώ είχε κτίσει στο γεωδαιτικό κέντρο της Αιγύπτου μεταξύ του τροπικού και της μεσογειακής ακτής, κατεδαφίστηκε.[4] Οι σημερινές μονοθεϊστικές θρησκείες χρησιμοποιούν κατά κόρον ηλιακά σύμβολα...
