Τον Μάρτιο του 2012 τα Τουρκικά Μέσα ενημέρωσης μετέδωσαν την είδηση της ανακάλυψης του χαμένου και απόκρυφου ευαγγελίου του Βαρνάβα, τονίζοντας μάλιστα το ενδιαφέρον που έδειξε το Βατικανό για την εξέλιξη αυτή. Επικοινώνησα με την Ελένη Κεκροπούλου, υπεύθυνη των εκδόσεων Ενάλιος, που τα τελευταία χρόνια έχουν εκδώσει μια σειρά από ποιοτικά βιβλία αναφορικά με τα λεγόμενα «ψευδεπίγραφα» ευαγγέλια, αλλά και των πρώιμη ιστορία του χριστιανισμού.
Μηνάς Παπαγεωργίου
Συνέντευξη με την Ελένη Κεκροπούλου
Θα μπορούσατε να μας εξηγήσετε συνοπτικά τι ακριβώς εννοούμε με τον όρο απόκρυφα ευαγγέλια; Για ποιο λόγο θεωρούνται ψευδεπίγραφα από τα κυρίαρχα χριστιανικά ιερατεία;
Για να κατανοήσουμε τον όρο απόκρυφα ευαγγέλια, θα πρέπει να γνωρίζουμε ότι ο πρώιμος χριστιανισμός είχε μεγάλη ποικιλομορφία, προτού κατασταλάξει στον κανόνα της που τον αποτέλεσε κυρίως η Καινή Διαθήκη. Υπήρχε η τάση να γράφονται ευαγγέλια, τα οποία απηχούσαν τις ιδέες διαφορετικών θρησκευτικών ομάδων. Κυρίως υπήρχε μια λυσσαλέα αντιπαλότητα ανάμεσα σε γνωστικούς χριστιανούς: Σ’ αυτούς που φιλοσοφικά ερμήνευαν τις γραφές και στους ορθόδοξους, αυτούς που τελικά επικράτησαν και που ερμήνευαν κατά κυριολεξία τις γραφές και όχι φιλοσοφικά. Ο όρος «Ψευδεπίγραφα» επιβλήθηκε από τους νικητές αυτής της σύγκρουσης, δηλαδή τους ιδρυτές της Εκκλησίας ως εξουσίας, όπως την γνωρίζουμε σήμερα. Εννοούν με τον όρο αυτόν, ότι όσα φέρουν το όνομα αποστόλων του Ιησού, είναι χαλκευμένα και όχι γραμμένα δια χειρός των ομώνυμων αποστόλων και δια του πνεύματος του Αγίου. Ομως και τα Τέσσερα Ευαγγέλια που αποτελούν τον Κανόνα της Καινής Διαθήκης, θα μπορούσε κανείς να τα αποκαλέσει ψευδεπίγραφα, αφού πλέον είναι γνωστόν τοις πάσι στον χώρο της ερευνητικής θρησκειολογίας και θεολογίας ότι δεν έχουν γραφεί δια χειρός των αποστόλων, γι’ αυτό και τα λένε άλλωστε… Συνοπτικά. Οταν εισήλθαν στην Καινή Διαθήκη, ήσαν όλα ανώνυμα. Πολύ αργότερα τους δόθηκαν τα ονόματα των φερομένων ως συγγραφέων τους. Για περαιτέρω μελέτη σας παραπέμπω στα βιβλία της Elaine Pagels και του Bart Ehrman, της Karen King, του James Robinson, οι οποίοι είναι κορυφαίοι θρησκειολόγοι – ερευνητές.
Ποιο είναι το περιεχόμενο του ευαγγελίου του Βαρνάβα το οποίο βρέθηκε πριν από έναν περίπου μήνα στη γειτονική Τουρκία;
Το Ευαγγέλιο του Βαρνάβα, αναμενόταν ότι θα βρεθεί. Κατά πάσα πιθανότητα έχει σχέση με την Επιστολή Βαρνάβα, μια πρωτορθόδοξη επιστολή, όπου υποστηρίζει ότι ο Ιουδαϊσμός είναι μια ψεύτικη θρησκεία και ότι η Παλαιά Διαθήκη είναι χριστιανικό βιβλίο. Ο Βαρνάβας είχε ενσωματώσει στην αποστολή του στην Αντιόχεια, τον πλέον εξέχοντα προσχωρήσαντα από τον ιουδαϊσμό στον χριστιανισμό: τον φαρισαίο Παύλο (Σαούλ) από την Ταρσό της Κιλικίας της Μ.Ασίας. Αυτό, θαρρώ τα λέει όλα, αφού ο δικός μας χριστιανισμός σήμερα είναι «παυλικιανός», δηλαδή το δημιούργημα του Παύλου, σκοπός του οποίου ήταν ο προσηλυτισμός στην νέα θρησκεία των «απερίτμητων εθνικών». Προτείνω για μελέτη τα έργα του εκδότη της Βιβλιοθήκης του Ναγκ Χαμαντί, James M. Robinson.
Ποιο ήταν το θρησκευτικό προφίλ των ανθρώπων που ακολουθούσαν κείμενα σαν αυτό που αποδίδεται στον Βαρνάβα και ποια συμπεράσματα βγαίνουν για τη σχέση χριστιανισμού Ισλάμ;
Στόχος τους, όπως ανέφερα και πιο πάνω, ήταν ο προσηλυτισμός όσο το δυνατόν περισσοτέρων εθνικών (Βλ. σελ. 15-16, Τα Μυστικά του Ιούδα, James Robinson), ώστε να υπερκεραστεί ο Ιουδαϊσμός που τότε ήταν κυρίαρχη θρησκεία στην Μέση Ανατολή. Το ζήτημα είναι ότι ο στόχος τους ήταν ο Ιουδαϊσμός, αλλά τελικώς κατάφεραν να ισοπεδώσουν τον Ελληνισμό, ο οποίος δεν μπορεί να νοηθεί χωρίς το είδος της φιλοσοφικής (και οικολογικής ) θρησκείας που ασκούσαν οι Ελληνες. Οι νικητές μιας κατάστασης δεν επικρατούν χρησιμοποιώντας την διαλεκτική πειθώ. Αν ήταν έτσι τα πράγματα, ο Ελληνισμός ως κίνημα πολιτικοθρησκευτικοφιλοσοφικό θα είχε επικρατήσει. Δεν επικράτησε, γιατί δεν είχε δόγμα, δεν πίστευε στην… αμαρτία και ο προσηλυτισμός ήταν κάτι άγνωστο. Η τακτική του Βαρνάβα και του Παύλου ήταν ο απόλυτος προσηλυτισμός.
Θα μπορούσατε να μας αναφέρετε εν συντομία τα πιστεύω ορισμένων χριστιανικών αιρέσεων που κυνηγήθηκαν από την επίσημη Εκκλησία κατά τους πρώτους μεταχριστιανικούς αιώνες; Σε τι συμπεράσματα μπορεί να οδηγηθεί ο μελετητής αναφορικά με τη φύση του χριστιανισμού κατά τα πρώτα χρόνια διάδοσής του;
Υπήρχαν οι εβραιοχριστιανοί Εβιωναίοι (ή εβιωνίτες, από την εβραϊκή λέξη εβιονίμ που θα πει πτωχός), οι οποίοι πίστευαν ότι ο Ιησούς ήταν ο Μεσσίας. Αυτοί είχαν ως κύριο ιερό βιβλίο τους το Ευαγγέλιο του Ιακώβου του Δικαίου και αισθάνονταν αποστροφή για τον Παύλο, τον οποίο θεωρούσαν αποστάτη του Νόμου. Υπήρχαν οι αντι-εβραίοι Μαρκιωνίτες, οπαδοί του Μαρκίωνος εκ Σινώπης, που πίστευαν ότι ο Ιησούς ήταν Σωτήρας σταλμένος από τον θεό και ο Παύλος ήταν ο απόστολός του, απέρριπταν την Εβραϊκή Βίβλο και τον θεό του Ισραήλ. Ο χριστιανός απολογητής Τερτυλλιανός έχει γράψει μια πραγματεία με τίτλο Κατά Μαρκίωνος, πολύ αποκαλυπτική κατά τα άλλα, για τον Μαρκιωνισμό. Επίσης μπορεί κανείς να συναντήσει τους χριστιανούς Γνωστικούς, που πάτησαν πάνω στον Νεοπλατωνισμό της Ελληνιστικής εποχής και δημιούργησαν έναν ιδιότυπο χριστιανισμό που μας αποκαλύφθηκε μετά την μεγάλη ανακάλυψη της λεγόμενης «βιβλιοθήκης»του Ναγκ Χαμαντί. Η βιβλιοθήκη αυτή περιέχει ένα πλήθος ευαγγελίων, πράξεων και επιστολών, που δείχνουν πόσες χριστιανικές αιρέσεις υπήρχαν και τι φοβερές μάχες έγιναν μεταξύ των διαφόρων σεκτών για την επικράτηση της μίας και μοναδικής, η οποία και μονοπώλησε το δικαίωμα στην Αλήθεια. Υπάρχει και η ομάδα εκείνων που μπορούμε να τους ονομάσουμε πρωτορθόδοξους και φαίνεται πως είναι εκείνοι που κατάφεραν να πάρουν, θα λέγαμε, «την παρτίδα»…
Ποια η σχέση όλων ανεξαιρέτως των ευαγγελίων με την ιστορική πραγματικότητα των γεγονότων της περιόδου που αναφέρονται;
Με την ιστορική πραγματικότητα, μάλλον καμμία σχέση δεν έχουν, αφού ο κεντρικός ήρωας των ιστοριών τους, ο Ιησούς, δεν είναι βέβαιον ότι υπήρξε. Για το ζήτημα αυτό σας παραπέμπω σε όλους τους συγγραφείς της εποχής του, που δια της κοινής λογικής θα φανταζόταν κανείς ότι θα έσπευδαν να γράψουν ο καθένας την δική του εκδοχή της ιστορίας για ένα τόσο συνταρακτικό γεγονός, θεανθρώπου πατήσαντος την γην και πάνω απ’ όλα θαυματουργού. Δεν θα έγραφε αναλυτικά ο Φλάβιος Ιώσηπος; Δεν θα έγραφε ο Πλούταρχος που έγραψε για τα πάντα; Δεν θα έγραφαν οι Ρωμαίοι συγγραφείς που είχαν μια τάση προς το να γράφουν υπερβολές για διασημότητα και χρήμα; Αντιθέτως, η μόνη γραπτή απόδειξη που έχουμε, είναι τα τέσσερα Συνοπτικά Ευαγγέλια, που όπως είπα πιο πάνω, ήσαν αρχικά ανώνυμα και γράφτηκαν από 70 έως και εκατό χρόνια μετά Χριστόν.
Ποια η ανταπόκριση του ελληνικού κοινού στις εκδόσεις των απόκρυφων χριστιανικών κειμένων που έχετε κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Ενάλιος;
Το ελληνικό κοινό είναι κατά μείζονα λόγο χριστιανικό, οπότε εγώ ως… αδαής αναρωτιέμαι: μπορεί κάποιος που διατείνεται ότι είναι πιστός χριστιανός να είναι συνάμα και Ελλην; Αυτά τα δύο είναι εντελώς ασύμβατες ποιότητες. Θα σας παραπέμπψω στην καθ’ όλα εκπληκτική ρήση του Κοσμά του Αιτωλού που πολλοί δοξάζουν το ιερό όνομά του, όταν απευθυνόμενος σε ρακένδυτους και εξαθλιωμένους Ελληνες ραγιάδες που είχαν ξεχάσει, υποθέτω στα τριακόσια χρόνια οθωμανικής δουλείας το ηρωϊκό τους παρελθόν είπε το περίφημο: « Αδελφοί μου, έμαθα πως με την χάριν του Θεού, δεν είσθε Έλληνες, δεν είσθε ασεβείς, αιρετικοί άθεοι, αλλ’ είσθε ορθόδοξοι Χριστιανοί!» Επίσης καταθέτω και ένα άλλο αμίμητο ρηθέν: «Ομιλώ απλώς Ελληνικά, ουδέποτε ισχυρίσθηκα ότι είμαι Εληνας, και αν με ρωτήσει κανείς τι είμαι, του απαντώ: Είμαι Χριστιανός!» Τάδε έφη ο πρώτος Πατριάρχης ο διορισμένος από τον…. Μωάμεθ τον Πορθητή, στον ίδιο τον Πορθητή, σε… συνέντευξη που του πήρε ο τελευταίος! Δεν ήταν άλλος από τον Γεννάδιο Σχολάριο. Ωστόσο, για να σοβαρευτούμε, υπάρχει πράγματι ένας ικανός αριθμός αναγνωστών Ελλήνων που έχουν την περιέργεια και την δίψα για γνώση και έρευνα, που οδηγούν στην αλήθεια. Αυτούς τους ανθρώπους εγώ τους αποκαλώ «την μόνη ελπίδα». Σ’ αυτούς ο Ενάλιος απευθύνεται, κι ο ίδιος διψασμένος για γνώση και αλήθεια. Είναι οξύμορο, αλλά στη χώρα που γέννησε τον Πολιτισμό χρειαζόμαστε Φως, περισσότερο φως. Οι σκιές του Μεσαίωνα δεν έχουν διαλυθεί ολότελα.
Who is Who: Η Ελένη Κεκροπούλου γεννήθηκε στον Ζυγό της Καβάλας, αλλά μεγάλωσε στα Τρίκαλα της Θεσσαλίας που τα θεωρεί δεύτερη, αγαπημένη πατρίδα της. Σπούδασε Πολιτικές Επιστημές και Νομικά στο Πανεπιστήμιο των Αθηνών καθώς και ξένες γλώσσες. Επί δεκαοκτώ χρόνια υπήρξε μεταφράστρια λογοτεχνίας, έχουσα μεταφράσει από αγγλικά, γαλλλικά, ισπανικά, πορτογαλικά και ιταλικά πάνω από διακόσια βιβλία, ενώ έχει μεταγράψει στην νεοελληνική έργα του Πλουτάρχου, του Παρμενίδη και του Πλάτωνα. Τα τελευταία χρόνια, υπηρετεί τις Εκδόσεις Ενάλιος των οποίων είναι ιδρυτικό μέλος.
