Το λαμπρό αστέρι στον ουρανό, οι τρεις μάγοι με τα δώρα και η φάτνη, αποτελούν σκηνές βαθιά εντυπωμένες στο υποσυνείδητο των κατοίκων του δυτικού –κυρίως- κόσμου. Όλες τους σχετίζονται με τη γέννηση του Ιησού, ιδρυτή της Χριστιανικής θρησκείας, που περιγράφεται λεπτομερώς στα λεγόμενα «ευαγγέλια», θεολογικά κείμενα που γράφτηκαν κατά τα τέλη του πρώτου και κατά τη διάρκεια του δευτέρου μεταχριστιανικού αιώνα. Όμως κάποιοι εδώ και 250 περίπου χρόνια θεωρούν ότι τα γεγονότα δεν εκτυλίχθηκαν ακριβώς έτσι. Φτάνοντας στο σημείο να υποστηρίξουν πως δεν έγιναν ποτέ!
Του Μηνά Παπαγεωργίου
Από τον περασμένο αιώνα έχει ξεκινήσει στο εξωτερικό μια προσπάθεια επαναπροσέγγισης του προσώπου «Ιησούς» μέσα στον ακαδημαϊκό κόσμο. Έτσι άλλοι τον εξετάζουν ως έναν ανατρεπτικό επαναστάτη, άλλοι τον θεωρούν έναν εναλλακτικό φιλόσοφο της εποχής του, άλλοι κάνουν λόγο για τον πρώτο φεμινιστή και άλλοι για τον πιο δημοφιλή Εσσαίο της εποχής του. Έχουν γραφτεί χιλιάδες τόμοι μέσα από τους οποίους μπορεί κανείς να αναζητήσει παρόμοιες αναλύσεις.
Υπάρχει όμως και μια σχολή καθηγητών και ανεξάρτητων ερευνητών, που από το 1760 περίπου και εξής, κρίνει ότι η όποια προσέγγιση του προσώπου του Ιησού πρέπει να γίνεται μόνο σε μυθολογικό επίπεδο. Αιτία; Θεωρούν ότι ο Ιησούς δεν υπήρξε ποτέ!
Το Ρεύμα των Μυθικιστών
Οι όροι «Χριστολογικό πρόβλημα», «θεωρία του μύθου του Ιησού» και «Μυθικισμός», αποτελούν κάποιες από τις φράσεις ή λέξεις που χρησιμοποιούν οι υποστηρικτές της ιστορικής ανυπαρξίας του ιδρυτή του Χριστιανισμού με σκοπό να προσδιορίσουν τις θέσεις τους. Σε αυτό το άρθρο θα χρησιμοποιηθεί ο όρος «Μυθικισμός» που φαίνεται να κερδίζει έδαφος τα τελευταία χρόνια μέσα σε αυτούς τους κύκλους.
Ας προσπαθήσουμε όμως να δώσουμε έναν ακριβή ορισμό της λέξης:
Ο Μυθικισμός εκπροσωπεί την πεποίθηση ότι πολλοί Θεοί, Θεές και άλλοι ήρωες και θρυλικές φιγούρες οι οποίοι και συνδέονταν με εκπληκτικές και υπερφυσικές ικανότητες, δεν υπήρξαν πραγματικά πρόσωπα, αλλά μυθολογικοί χαρακτήρες. Οι Μυθικιστές υποστηρίζουν επίσης ότι αρκετές από αυτές τις φιγούρες αντιπροσώπευαν ή συμβόλιζαν ουράνια σώματα όπως τον Ήλιο, τη Σελήνη, τα αστέρια, τους πλανήτες, τους αστερισμούς κτλ., οπτική που αντανακλάται στους όρους «αστρομυθολογία» ή «αστροθεολογία». Ως ένα ενδεικτικό παράδειγμα της θέσης των Μυθικιστών, μπορούμε να αναφέρουμε πως διάφοροι βιβλικοί χαρακτήρες όπως ο Αδάμ και η Εύα, ο Σατανάς, ο Νώε, ο Αβραάμ, ο Μωυσής, ο βασιλιάς Δαυϊδ, ο Σολομώντας και ο Ιησούς Χριστός, μαζί με άλλες οντότητες, αντιπροσωπεύουν στην πραγματικότητα μυθολογικές φιγούρες ανάλογης σημασίας με αυτές των Αιγυπτίων, των Σουμερίων, των Φοινίκων, των Ινδών, των Ελλήνων, των Ρωμαίων και άλλων λαών, που αντιμετωπίζονται όμως μέχρι και τις μέρες μας περισσότερο ως μύθοι, παρά ως ιστορικά πρόσωπα.
Οι πρώτοι των πρώτων
Ο κατάλογος των ακαδημαϊκών ιστορικών- θεολόγων και ερευνητών που έχουν κατά καιρούς αμφισβητήσει την ιστορική ύπαρξη του Ιησού είναι μακρύς. Λόγω του περιορισμένου χώρου, θα γίνει αναφορά μόνο σε τρεις σημαντικούς εκπροσώπους αυτού του ρεύματος που επηρέασαν με το έργο τους αρκετούς σύγχρονούς τους.
Charles François Dupuis (1742-1809), Γαλλία. Καθηγητής ρητορικής στο College de Lisieux στο Παρίσι, ο Dupuis εκδίδει το 1795 το έργο του «Origine de tous les Cultes ou La Religion universelle». Έκανε μια Αστρο-μυθική ερμηνεία του Χριστιανισμού (ουσιαστικά πρόκειται για τον κλάδο που σήμερα ονομάζεται Αστροθεολογία). Αξίζει να σημειώσουμε ότι ο ίδιος κατέστρεψε το μεγαλύτερο μέρος της εργασίας του εξαιτίας των αντιδράσεων που προκάλεσε στο θρησκευτικό κατεστημένο της εποχής του. Στα ελληνικά κυκλοφορεί (αν και σχεδόν εξαντλημένο σήμερα) το έργο του «Ερμηνεία του μύθου του Ήλιου που λατρεύτηκε με το όνομα του Χριστού» από τις εκδόσεις Ιδεοθέατρον.
Bruno Bauer (1809-1882), Γερμανία. Το 1841 δημοσιεύει το έργο « Kritik der evangelischen Geschichte der Synoptiker » και το 1877 το «Christus und die Caesaren. Der Hervorgang des Christentums aus dem romischen Griechentum». Πρόκειται ίσως για τον άνθρωπο που έθεσε τις πιο στέρεες βάσεις του ρεύματος των Μυθικιστών. Καθηγητής στο πανεπιστήμιο της Βόννης, ο Bauer αμφισβήτησε την αυθεντικότητα των Επιστολών του Παύλου (στις οποίες διέκρινε την επιρροή της Στωικής φιλοσοφικής σχολής) και το ρόλο του Φίλωνα στο νεοσύστατο Χριστιανισμό. Ο Bauer ήταν από τους πρώτους που στάθηκε στην ιστορικότητα του Ιησού, απορρίπτοντάς την κατηγορηματικά. «Όλα όσα είναι γνωστά για τον Ιησού ανήκουν στον κόσμο της φαντασίας.», υποστήριξε χαρακτηριστικά. Οι απόψεις του είχαν ως αποτέλεσμα την απομάκρυνσή του από την έδρα της Θεολογίας στο πανεπιστήμιο του Tubingen το 1842.
Ο καθηγητής θεολογίας Bruno Bauer υπήρξε ο άνθρωπος που έβαλε τις βάσεις του Μυθικισμού. Το πλήρωσε με την καριέρα του.
John Robertson (1856-1933), Αγγλία. Το 1910 δημοσιεύει το «Christianity and Mythology», ένα χρόνο αργότερα το «Pagan Christs: Studies in Comparative Hierology» και το 1917 το «The Jesus Problem». Ο Robertson ήταν Βρετανός δημοσιογράφος με πλούσιο συγγραφικό έργο. Διετέλεσε μάλιστα και βουλευτής την περίοδο 1906-1918. Υποστήριξε σε αρκετά έργα του τη θεωρία του Μυθικισμού και πίστευε ότι προχριστιανικές τελετουργίες που σχετίζονταν με ηλιακές θεότητες ενέπνευσαν τους συγγραφείς της Καινής Διαθήκης στο να δημιουργήσουν έναν ιστορικό Ιησού.
Τα επιχειρήματα
Οι Μυθικιστές χρησιμοποιούν μια πληθώρα επιχειρημάτων για να στηρίξουν τις θέσεις τους σχετικά με την ιστορική ανυπαρξία του Ιησού. Ακολουθούν τα κυριότερα εξ’ αυτών. Κατ’ αρχάς στηρίζονται στην ίδια την έλλειψη απτών ιστορικών και αρχαιολογικών στοιχείων. Κανένας από τους ιστορικούς που έζησαν μέσα στην περίοδο 0-40 δεν αναφέρει κάτι για τον Ιησού και τη δράση του. Οι περιγραφές των ευαγγελίων (που δεν μπορούν να θεωρηθούν ιστορία, αλλά κείμενα πίστεως), χρονολογούνται δεκαετίες αργότερα. Επιπροσθέτως, ορισμένες αναφορές μεταγενέστερων ιστορικών (βλ. Φλάβιος Ιώσηπος, Τάκιτος, Σουετώνιος κτλ.) έχουν αποδειχτεί είτε πλαστές-μεταγενέστερες προσθήκες των χριστιανών, είτε χαρακτηρίζονται εντελώς αόριστες για να «στηρίξουν» την παρουσία του Ιησού στα γεγονότα. Θεωρούν πως και μόνο το γεγονός της προσπάθειας πλαστογράφησης κειμένων με σκοπό να στηριχθεί ένα ιστορικό γεγονός, προκαλεί αυτομάτως πολλαπλά ερωτηματικά για την αξιοπιστία του.
Ερωτηματικά προκαλεί επίσης και η … «σύγκρουση» του Ιησού του Παύλου με τον Ιησού των ευαγγελίων. Οι Μυθικιστές –και όχι μόνο- υποστηρίζουν πως ο Παύλος δεν φαίνεται να μιλά στο έργο του για έναν ιστορικό Ιησού, αλλά για έναν Μεσσία τοποθετημένο στους ουρανούς, ενώ το ίδιο συμβολικές είναι και οι αναφορές του για τη σταύρωση και την ανάσταση μέσα στα πλαίσια της θρησκείας που διαδίδει. Φαίνεται πως οι πρώτοι χριστιανοί τοποθετούσαν τον «Χριστό» τους σε ένα πεδίο συμβόλων, κάτι που διαφαίνεται άλλωστε και στην κόντρα μεταξύ Εκκλησίας και Γνωστικών τις επόμενες δεκαετίες.
Τέλος, αναφορά θα πρέπει να γίνει και στα πάμπολλα κοινά αρχετυπικά στοιχεία που παρουσιάζει ο Ιησούς με άλλες προχριστιανικές θεότητες ή ιστορικές μορφές της λεκάνης της Μεσογείου και όχι μόνο. Διόνυσος-Βάκχος, Ώρος, Μίθρας, Άττις, Απολλώνιος ο Τυανέας, Ιούλιος Καίσαρας, Ιούδας ο Γαλιλαίος, Κρίσνα, Βούδας. Οι ιστορίες και οι μύθοι που τους ακολουθούν, παρουσιάζουν εκπληκτικές ομοιότητες με τις εξιστορήσεις των ευαγγελίων για τον Ιησού.
Οι Τάσεις
Τρεις είναι οι κύριες τάσεις που παρατηρούνται μέσα στους κόλπους των Μυθικιστών σχετικά με τις απαρχές του Χριστιανισμού. Η πρώτη από αυτές έχει να κάνει με την αστροθεολογική ερμηνεία της χριστιανικής διδασκαλίας. Την πεποίθηση, δηλαδή, ότι οι ιστορίες της γέννησης, της ζωής και της ανάστασης του Ιησού, αποτελούν κλεμμένα αρχετυπικά στοιχεία πανάρχαιων κοσμολογικών αντιλήψεων.
Μια δεύτερη άποψη, υποστηρίζει τη θέση που θέλει τον χριστιανισμό ως ένα εβραϊκό γέννημα των νέων συνθηκών που διαμορφώθηκαν στη Γαλιλαία αμέσως μετά την καταστροφή του Ναού στην Ιερουσαλήμ το 70. Με αυτό τον τρόπο, ο απελευθερωτής «Μεσσίας» που ανέμεναν οι απογοητευμένοι Ιουδαίοι, έπρεπε επιτέλους να «αποκτήσει» σάρκα και οστά.
Η τρίτη και τελευταία άποψη θέλει τον χριστιανισμό ένα δημιούργημα της ρωμαϊκής αριστοκρατικής τάξης, στην προσπάθειά της να «παγκοσμιοποιήσει» τη λατρεία των θεοποιημένων Καισάρων (βλ. Ιούλιου, Νέρωνα και Τίτου).
Τι γίνεται σήμερα
Αν και στην Ελλάδα το ζήτημα του Μυθικισμού παραμένει άγνωστο, εντούτοις στο εξωτερικό οι εξελίξεις είναι σημαντικές και καταιγιστικές. Τις τελευταίες δεκαετίες πραγματοποιούνται αρκετά σχετικά συνέδρια με συμμετοχή ακαδημαϊκών. Σημαντικότερα εξ’ αυτών το Jesus Seminar (1985) και το Jesus Project (2007-2009). Επίσης, διενεργούνται δημόσια debates σε πανεπιστημιακές αίθουσες, ενώ αρκετά είναι και τα βιβλία που εκδίδονται σε ετήσια βάση γύρω από το πρόβλημα της ιστορικότητας του Ιησού. Κυριότεροι εκφραστές του ρεύματος των Μυθικιστών στις μέρες μας είναι ο Αμερικανός ακαδημαϊκός Robert Price, ο Καναδός συγγραφέας Earl Doherty, ο Βρετανός ιστορικός Kenneth Humprheys και η Αμερικανίδα φιλελληνίδα συγγραφέας D.M Murdock (γνωστότερη και ως Acharya S).
Η σύγχρονη Μυθικίστρια D.M Murdock (γνωστότερη και ως Acharya S), αποτελεί μια από τις συγγραφείς που επηρέασαν με το έργο τους τον δημιουργό του πασίγνωστου ντοκιμαντέρ Zeitgeist Ι, Peter Joseph.
Γεγονός είναι ότι μέχρι και σήμερα, η πλειονότητα των εκπροσώπων της παγκόσμιας ακαδημαϊκής κοινότητας αρνείται πεισματικά κάθε συζήτηση για τον Μυθικισμό. Βέβαια ο φόβος της ελευθερίας της άποψης συνεχίζει να υφίσταται… Αναφέρεται ενδεικτικά ο δεκαετής αποκλεισμός του Γερμανού καθηγητή Gerd Ludemann από το πανεπιστήμιο του Gottingen το 1999, αμέσως μετά την κυκλοφορία του βιβλίου του «The Great Deception: And What Jesus Really Said and Did».
Όμως έναν ιδιότυπο μοχλό πίεσης προς αυτή την κατεύθυνση ίσως αποτελέσει το διαδίκτυο. Και σε αυτή την περίπτωση φαίνεται να μετατρέπεται σε ένα πρώτης τάξεως μέσο για τη διάδοση ενός ζητήματος που θα μας απασχολήσει ακόμα περισσότερο τα επόμενα χρόνια…
Σημ. Το άρθρο αυτό του Μηνά Παπαγεωργίου δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο περιοδικό “Φαινόμενα” του Ελεύθερου Τύπου (τ. 13 – 23/12/2010)
Διαβάστε: Το νέο βιβλίο του Μηνά Παπαγεωργίου, “Το πρόβλημα της ιστορικότητας του Ιησού: Το ρεύμα των Μυθικιστών” (εκδ. Δαιδάλεος). Πρόκειται για το πρώτο συγγραφικό έργο στη χώρα μας που είναι αποκλειστικά αφιερωμένο στο Μυθικιστικό ζήτημα.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία:
– Οι Ρίζες του Χριστιανισμού, I. Lenzman, εκδ. Κέδρος
– Τα μυστήρια του Ιησού, Τ. Freke & P. Gandy, εκδ. Ενάλιος
– Ιησούς, ο μεγάλος Άγνωστος, J. Arias, εκδ. Λιβάνη
– Νέρων και Χριστός, Ν. Βεργίδης, εκδ. Arcadia
– Ερμηνεία του Μύθου του Ήλιου, C.F. Dupuis, εκδ. Ιδεοθέατρον
– Ιησούς: Υπήρξε πραγματικά;, L. Rocheman, εκδ. Περίπλους
– Ιστορία της έρευνας του βίου του Ιησού, A. Schweitzer, εκδ. Άρτος Ζωής
– Jesus: God, Man or Myth?, H. Curtner, εκδ. The Book Tree
– The Christ Conspiracy, D.M Murdock, εκδ. Adventures Unlimited Press
– Jesus Never Existed, K. Humphreys, εκδ. Iconoclast Press
– Jesus: Neither God Nor Man, E. Doherty, εκδ. Age of Reason
Το πρώτο μέρος των πρακτικών του ακαδημαϊκού σεμιναρίου Jesus Project κυκλοφόρησαν υπό τον τίτλο «Sources of the Jesus Tradition: Seperating history from myth» (εκδ. Prometheus Books)
