Πριν από πέντε περίπου χρόνια (2013), στις αρχές του καλοκαιριού, παρουσίαζα στο ελληνικό κοινό την πολυετή έρευνά μου υπό τον τίτλο “Το πρόβλημα της ιστορικότητας του Ιησού: Το ρεύμα των Μυθικιστών” (εκδ. Δαιδάλεος). Στο βιβλίο αυτό (η επαυξημένη έκδοση του οποίου κυκλοφόρησε δύο περίπου χρόνια αργότερα), έκανα μία απόπειρα ιχνηλάτησης της ιστορίας των ιδεών για την αμφισβήτηση του ιστορικού Ιησού, από τον Διαφωτισμό μέχρι τις μέρες μας, παρουσίασα αρκετές από τις πτυχές της προβληματικής που έχει αναπτυχθεί έως σήμερα, ενώ ταυτόχρονα παρατέθηκαν 19 συνεντεύξεις ακαδημαϊκών και ανεξάρτητων ερευνητών από 10 διαφορετικές χώρες, που έριξαν περισσότερο φως στο όλο ζήτημα.
Του Μηνά Παπαγεωργίου, δημοσιογράφου-συγγραφέα
Ένα από τα κεφάλαια του βιβλίου τιτλοφορείται ως “Οι Μυθικιστικές ιδέες στην Ελλάδα”. Περιλαμβάνει μια συνοπτική επισκόπηση της παρουσίας των Μυθικιστικών ιδεών στη χώρα μας, με την παλαιότερη ανιχνεύσιμη αναφορά να εντοπίζεται σε δημοσίευμα της εφημερίδας “Εστία”, λίγο πριν τον ερχομό του 1898, με έναν αρθρογράφο που χρησιμοποιεί το ψευδώνυμο “Εκάεργος” να παρουσιάζει άρθρο που φέρει τον τίτλο “Τα προ Χριστού Χριστούγεννα”. Στον “Εκάεργο” θα απαντήσει μερικές ημέρες αργότερα ο πατέρας της ελληνικής λαογραφίας, Νικόλαος Πολίτης (1852-1921). Παρά το γεγονός ότι διαφωνεί σε αρκετά σημεία με τον πρώτο, κάνει εκτενείς αναφορές στις ομοιότητες που παρουσιάζει η ευαγγελική φιγούρα του Ιησού με τον θεό Μίθρα.
Προ ολίγων ετών, εντόπισα αναφορά του Ν. Πολίτη στη “Νεοελληνική Μυθολογία” του (ή αλλιώς “Μελέτη επί του βίου των νεωτέρων Ελλήνων – ένα έργο που συνέγραψε σε ηλικία 19 (!) ετών) στις Μυθικιστικές αστροθεολογικές απόψεις του Charles Francois Dupuis (1742-1809)[1], ένα γεγονός που καταδεικνύει την κυκλοφορία των ιδεών αυτών σε πνευματικούς κύκλους της χώρας μας, τουλάχιστον τρεις δεκαετίες πριν από την έλευση του 19ου αιώνα.
Επιπρόσθετα, το 2016 και στο πλαίσιο της παρουσίασης της εργασίας μου, “Ο Μυθικισμός στο έργο του Θωμά Μάρα”, με αφορμή τη διοργάνωση του 1ου Πανελλαδικού Συνεδρίου για τον Μυθικισμό (βρείτε την εν λόγω εργασία στα Πρακτικά εδώ), αναδημοσίευσα την ξεχασμένη μετάφραση ενός πολύ ενδιαφέροντος άρθρου του Γάλλου Μυθικιστή, Paul Louis Couchoud (1879-1959), που είχε πρωτοδημοσιευτεί το 1934 στην “Κοινωνιολογική και Πολιτική Εγκυκλοπαίδεια”.
Μια αναπάντεχη ανακάλυψη
Λίγες μόλις ώρες πριν από τη συγγραφή του παρόντος άρθρου και στο πλαίσιο μιας έρευνας που διεξάγω την περίοδο αυτή σχετικά με την Ιστορία των ιδεών στον Νεοελληνικό Διαφωτισμό, έπεσα πάνω σε μία αναπάντεχη αναφορά που ενδεχομένως να πηγαίνει την επαφή Ελλήνων διανοητών με τις Μυθικιστικές ιδέες ακόμα πιο πίσω στο χρόνο. Πιο συγκεκριμένα, μελετώντας το έργο της Ρωξάνης Αργυροπούλου, “Ο Βενιαμίν ο Λέσβιος και η ευρωπαϊκή σκέψη του δεκάτου ογδόου αιώνα” (Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών” – σ. 54), ανέγνωσα μία υποσημείωση που αναφέρεται σε ελληνική μετάφραση του έργου του Constantin François de Chassebœuf ή αλλιώς Volney (1757-1820), “La loi naturelle” (“Ο Φυσικός Νόμος”) στα 1828.
Ο Volney υπήρξε ένας από τους πρώτους Μυθικιστές, παρουσιάζοντας στα 1789 το έργο του “Les ruines ou Meditation sur les révolutions des Empires” (Τα Ερείπια ή Συλλογισμοί επί της εναλλαγής των αυτοκρατοριών”), ένα βιβλίο ύμνος στις Διαφωτιστικές ιδέες, στο οποίο εμπεριέχεται κεφάλαιο αποκλειστικά για το Μυθικιστικό ζήτημα της ιστορικότητας του Ιησού[2]. Δύο χρόνια αργότερα κυκλοφορεί τον “Φυσικό Νόμο”, ο οποίος από τις αρχές του 19ου αιώνα (και συγκεκριμένα το διάστημα 1800-1820) εκδίδεται σε κοινή με τα “Eρείπια” έκδοση και στη γαλλική αλλά και στην αγγλική γλώσσα[3].
Στην ηλεκτρονική βιβλιοθήκη “Ανέμη” εντόπισα αυτήν την ελληνική έκδοση του “Φυσικού Νόμου” υπό τον τίτλο “Φυσικαί Αρχαί της Ηθικής” (Θεσσαλονίκη, 1854). Η μετάφραση έγινε από τον Κωνσταντίνο Πεντεδέκα[4] (απεβίωσε το 1833). Μελετώντας κανείς τον πρόλογο της ελληνικής αυτής έκδοσης, δεν γίνεται να μην σημειώσει την στάση του Πεντεδέκα απέναντι στο έργο που αποφάσισε να μεταφράσει. Ακολουθώντας τη γραμμή των νεοελλήνων Διαφωτιστών, δεν συγκρούεται με το δόγμα της θρησκείας παρά μόνον με τους Ιεράρχες, ανήκοντας μάλιστα στην κατηγορία των στοχαστών εκείνων που πραγματοποιούν απόπειρες να… συμβιβάσουν τα “Φώτα” της Νέας Εποχής με τη χριστιανική θεολογία, ρίχνοντας το φταίξιμο για τις διαχρονικές παρεκκλίσεις από την Ορθόδοξη Ευαγγελική διδασκαλία στην ιεραρχία της Εκκλησίας.
Σε κάθε περίπτωση, μέσα από την αναπάντεχη αυτή “ανακάλυψη” προκύπτουν ένα δεδομένο και μία βάσιμη υπόθεση:
- Αφενός ότι το έργο ενός Γάλλου Μυθικιστή μεταφράστηκε στα ελληνικά στο πρώτο μισό του 19ου αιώνα
- Και αφετέρου το γεγονός ότι δεν θα ήταν απίθανο να υποθέσουμε ότι μεταφράζοντας τον “Φυσικό Νόμο” του Βολνέ, ο Πεντεδέκας ήρθε -εκτός συγκλονιστικού απροόπτου- σε επαφή με τα “Ερείπια των αυτοκρατοριών”, άρα και με τις Μυθικιστικές θέσεις του ευρωπαίου Διαφωτιστή.
Υποσημειώσεις
[1] Ο Dupuis έγινε δημοφιλής μέσα από τη συγγραφή του έργου του “Origine de tous les Cultes, ou la Réligion Universelle” (1795). Το Μυθικιστικού ενδιαφέροντος κεφάλαιο του εν λόγω έργου, κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδ. Ιδεοθέατρον και υπό τον τίτλο “Ερμηνεία του μύθου του Ήλιου που λατρεύτηκε με το όνομα του Χριστού”.
[2] Η μετάφραση του εν λόγω έργου πρόκειται να εκδοθεί μέσα στους επόμενους μήνες από τη σειρά Lux Orbis των εκδόσεων iWrite, για πρώτη φορά στην ελληνική γλώσσα.
[3] Αξιοσημείωτο είναι μάλιστα το γεγονός ότι η πρώτη μετάφραση των “Ερειπίων” στην αγγλική πραγματοποιήθηκε από τον Τόμας Τζέφερσον, μετέπειτα πρόεδρο των ΗΠΑ, με τον οποίον ο Βολνέ διατηρούσε φιλικές σχέσεις.
[4] Πεντεδέκας, Κωνσταντίνος (Ιωάννινα ; – Ναύπλιο 1833). Φιλικός και αγωνιστής του 1821. Σπούδασε στη γενέτειρά του και στη Μολδαβία, όπου και εγκαταστάθηκε τελικά, για να επιδοθεί στο εμπόριο. Το 1816, όταν βρισκόταν στη Μόσχα, μυήθηκε στη Φιλική Εταιρία από τον Νικόλαο Γαλάτη και με τη σειρά του κατήχησε κι αυτός το 1817 τον Αδαμάντιο Βέλκο, το 1818 τους Μιχάλη Λαζάρου, Γεώργιο Λασάνη, Ανδρέα Χατζή, Παντελή Μυταρά, Σπυρίδωνα Παπαπάνου, Χατζη-Νικόλαο Καλαβρυτινόπουλο, Ιωάννη Πολυχρονιάδη, Γεώργιο Παυλίδη, Γεώργιο Σωτήρα Ταφραλή, Μιχαήλ Χρισταρή, Παναγιώτη Αναστασίου Πάνου, Στέργιο Βυζάντιο Αργυρόπουλο, αρχιμανδρίτη Βασίλειο Συναγοβίου, Νάνο Χριστοδούλου Περδίκη, Κωνσταντίνο Δεληγιάννη, Δημήτριο Βλαχόπουλο, και το 1819 τον Στέργιο Ιωαννίδη και τον Επαμεινώνδα Μαυρομμάτη. Ο αριθμός των μυημένων από τον Π. δείχνει την εξαιρετική δραστηριότητά του. Ωστόσο, ο Π., εξαιτίας του εριστικού του χαρακτήρα, δημιούργησε σύντομα στη Μολδαβία και στην Κωνσταντινούπολη σοβαρά προβλήματα για την ηγεσία της Φιλικής Εταιρίας, ιδιαίτερα ύστερα από τη σύγκρουσή του με τον Παναγιώτη Αναγνωστόπουλο. Τον Αύγουστο του 1818 ανέλαβε να συγκρατήσει τον Νικόλαο Γαλάτη από τις υπονομευτικές του ενέργειες. Μετά την έκρηξη της Επανάστασης στις Παραδουνάβιες ηγεμονίες έλαβε μέρος στη μάχη του Δραγατσανίου (7 Ιουνίου 1821). Αργότερα κατέβηκε στην Ελλάδα και πολέμησε σε διάφορα μέτωπα.
