Ο «Ιησούς από τη Ναζαρέτ» αποτελεί τη γνωστότερη ίσως κινηματογραφική παραγωγή που σχετίζεται με τη ζωή της κεντρικής φιγούρας του Χριστιανισμού, όπως αυτή περιγράφεται στα ευαγγέλια. Πως θα αντιδρούσατε όμως αν μαθαίνατε ότι η πόλη της Ναζαρέτ δεν αναφέρεται σε κανένα από τα κείμενα της εποχής και πως η ύπαρξή της στα χρόνια όπου τοποθετείται η δράση του Ιησού αποτέλεσε εφεύρεση των πρώτων χριστιανών για να αποκτήσουν νόημα οι ευαγγελικές αφηγήσεις; Ας εξετάσουμε την υπόθεση αυτή αναλυτικότερα…
Του Μηνά Παπαγεωργίου, δημοσιογράφου-συγγραφέα
Ένα από τα σημαντικότερα ζητήματα που έχουν προκύψει από την έρευνα των Μυθικιστών για τον ιστορικό Ιησού σχετίζεται άμεσα με την γενέτειρά του, τη Ναζαρέτ, που αποτελεί στις μέρες μας έναν από τους γνωστότερους προορισμούς χριστιανών προσκυνητών στο Ισραήλ. Κι αυτό γιατί, όπως υποστηρίζουν, δεν υπάρχουν ισχυρά επιχειρήματα που να πιστοποιούν ότι μια τέτοια πόλη όντως υπήρξε στα χρόνια που υποτίθεται ότι έζησε και μεγάλωσε ο Ιησούς.
Στηριζόμενος στα ευρήματα που έχουν έρθει μέχρι στιγμής στο φως, στις επίσημες εκθέσεις των Καθολικών –κυρίως- αρχαιολόγων, αλλά και στα έργα των ιστορικών της περιοχής, ο ερευνητής Rene Salm αφιέρωσε ένα ολόκληρο βιβλίο με τίτλο «The Myth of Nazareth: The Invented Town of Jesus» (2008) στην προσπάθειά του να αποδείξει ότι ο τόπος που σήμερα αποκαλείται Ναζαρέτ κατοικήθηκε μόλις μετά το 70 μ.α.χ.χ, αμέσως δηλαδή μετά το τέλος του πρώτου Ιουδαϊκού Πολέμου.
Ψάξε ψάξε…
Όμως ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Αναζητώντας κανείς την ιστορική Ναζαρέτ σε προευαγγελικές πηγές, η αλήθεια είναι ότι δεν θα εντοπίσει καμία απολύτως αναφορά για αυτήν. Ούτε η Παλαιά Διαθήκη, ούτε το εβραϊκό Ταλμούδ, ούτε ο Παύλος, ούτε κάποιος αρχαίος γεωγράφος δεν κάνει αναφορά σε κάποια Ναζαρέτ στη Γαλιλαία. Ακόμα και ο μεγάλος Ιουδαίος ιστορικός, Φλάβιος Ιώσηπος (37-100 μ.α.χ.χ), δεν γνωρίζει απολύτως τίποτα για τη Ναζαρέτ, αν και στο έργο του απαριθμεί και παρουσιάζει 45 περίπου πόλεις και χωριά της ευρύτερης περιοχής. Παρ’ όλα αυτά, φροντίζει να αναφερθεί στην πόλη Γιάφα, που βρίσκεται ένα περίπου μίλι νοτιοδυτικά της σημερινής πόλης της Ναζαρέτ. Μάλιστα ο ίδιος φαίνεται πως έζησε εκεί για ένα διάστημα.
Όμως η γεωγραφική θέση της Γιάφα δεν υπήρξε σταθερή. Kατά την εποχή του Μπρούντζου (Χαλκού) και του Σιδήρου φαίνεται να περιελάμβανε και την περιοχή που βρίσκεται η σημερινή Ναζαρέτ. Τα ίδια ισχύουν και για αρκετές από τις μεγάλες πόλεις της Ιουδαίας που αναφέρονται στην Π. Διαθήκη. Σύμφωνα με τα διαθέσιμα αρχαιολογικά στοιχεία (αρκετά από τα οποία ήρθαν στο φως κατά τη διάρκεια ερευνών Καθολικών αρχαιολόγων τη δεκαετία του 1920), η περιοχή της σημερινής Ναζαρέτ (με την ονομασία Γιάφα) κατοικείτο από το 2.000 π.α.χ.χ έως το 730 π.α.χ.χ. Τότε ήταν που οι Ασσύριοι εισέβαλλαν στο Ισραήλ και κατέστρεψαν αρκετές πόλεις. Ετσι από τα τέλη του 8ου προχριστιανικού αιώνα, η περιοχή εγκαταλείπεται και δεν υπάρχει κανένα στοιχείο που να μαρτυρά ανθρώπινη παρουσία. Αλλωστε ο αποπληθυσμός της Γαλιλαίας εκείνη την χρονική περίοδο δεν αφορά μόνο τη Γιάφα, όπως διαβεβαιώνει μέσω της έρευνάς του ο Ισραηλινός αρχαιολόγος Zvi Gal. Παρ’ όλα αυτά η επίσημη θέση της εκκλησίας είναι πως η περιοχή που βρίσκεται σήμερα η πόλη της Ναζαρέτ κατοικείται αδιαλείπτως από το 2.000 π.α.χ.χ μέχρι και σήμερα…
Στα… νεότερα χρόνια
Όπως μας πληροφορεί ο εβραίος ιστορικός Ιώσηπος, η συναγωγή της «νέας» Γιάφα καταστράφηκε από επιδρομή των Ρωμαίων το 67 μ.α.χ.χ στα πλαίσια του Ιουδαϊκού Πολέμου. 15.000 άνθρωποι σκοτώθηκαν, ενώ τα γυναικόπαιδα πιάστηκαν αιχμάλωτοι και μεταφέρθηκαν μακριά.
Οι επιζήσαντες έπρεπε να αναζητήσουν έναν τόπο για την ταφή των νεκρών τους. Και η ιδανική περιοχή βρέθηκε σε μια καλά προστατευμένη κοιλάδα, ένα περίπου μίλι βορειοανατολικά. Πάνω σε αυτή την «ανώνυμη» νεκρόπολη χτίστηκε χρόνια μετά η πόλη με το όνομα Ναζαρέτ, κάτι που-σύμφωνα με τον Βρετανό ιστορικό ερευνητή Kenneth Humphreys- έγινε κατά την «εξέγερση του Μπαρ Κοχμπά» το 135 μ.α.χ.χ.
Πάνω σε αυτά τα αντικείμενα “παίζεται” τις τελευταίες δεκαετίες όλο το debate αναφορικά με την ιστορικότητα της πόλης της Ναζαρέτ στα χρόνια που τοποθετείται από τα ευαγγέλια η δράση του Ιησού.
Οι λυχνίες και η αρχαιολογική έρευνα
Ποια είναι όμως τα σημαντικότερα χρονολογημένα αρχαιολογικά ευρήματα πάνω στα οποία έχουν «πατήσει» οι υποστηρικτές της υπόθεσης για την ύπαρξη της Ναζαρέτ στα χρόνια του Ιησού; Αυτά αφορούν κυρίως έξι λυχνίες που ανακαλύφθηκαν το 1931 και χαρακτηρίστηκαν από τον Καθολικό συγγραφέα, C. Kopp, ως «ελληνιστικές», της περιόδου δηλαδή ανάμεσα στο 330 και το 63 π.α.χ.χ. Στην πραγματικότητα οι λυχνίες αυτές προέρχονται από τη Μέση και Υστερη Ρωμαϊκή περίοδο, δηλαδή κάπου ανάμεσα στο 70 και το 300 μ.α.χ.χ, όπως παραδέχεται στη μελέτη του το 1969 ο Καθολικός αρχαιολόγος, Eugenio Bagatti.
Η αλήθεια είναι ότι τα πρώτα αρχαιολογικά ευρήματα της «νέας εποχής» που έχουν έρθει στο φως, ξεκινούν από τον 1ο μεταχριστιανικό αιώνα και αφορούν έναν αρκετά μεγάλο αριθμό λυχνιών λαδιού «Ηρωδικού» τύπου. Σύμφωνα με τους ειδικούς, αυτού του τύπου οι λυχνίες –έχουν δανειστεί το όνομά τους από την οικογένεια των Ηρώδων- χρησιμοποιούνταν στην περιοχή της Γαλιλαίας έως και το 150 μ.α.χ.χ. Το ερώτημα που τίθεται λοιπόν εδώ είναι «πόσο παλιές είναι αυτές οι λυχνές;». Την απάντηση ήρθε να δώσει η αρχαιολόγος Nurit Feig, η οποία το 1981 έφερε στο φως αρκετά τέτοια αντικείμενα -όμοια με αυτά που είχαν ανακαλυφθεί νωρίτερα από τον Bagatti- σε ένα σύμπλεγμα τάφων 2,6 χιλιόμετρα ανατολικά του «ναού της Σύλληψης». Μέσω των σύγχρονων μεθόδων χρονολόγησης, η Feig κατέληξε στο συμπέρασμα πως η κατασκευή αυτών των «Ηρωδικού» τύπου λυχνιών πρέπει να τοποθετηθεί ανάμεσα στο 50 και το 150 μ.α.χ.χ.
Γιατί Ναζαρέτ;
Αν τελικά η πόλη της Ναζαρέτ δεν υπήρξε στα χρόνια που τα ευαγγέλια τοποθετούν τη δράση του Ιησού, τότε γιατί οι συγγραφείς τους να έπλασαν μια φανταστική πόλη για τον πρωταγωνιστή των έργων τους; Και το κυριότερο, γιατί επέλεξαν να την ονομάσουν έτσι; Μια γλωσσολογική έρευνα στο όλο ζήτημα δείχνει να παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον και κατά τους σύγχρονους Μυθικιστές, ίσως να αποτελεί τη λύση του «μυστηρίου Ναζαρέτ».
Στην Καινή Διαθήκη ο Ιησούς χαρακτηρίζεται ως «Ναζωραίος» ή «Ναζαρηνός» δώδεκα φορές. Ο όρος αυτός σήμαινε στα εβραϊκά τον «κεχρισμένο» (η λέξη Nazara είχε τη σημασία της αλήθειας) ή τον «Εσσαίο». Οι Εσσαίοι ήταν μια ιουδαϊκή εσχατολογική σέκτα εκείνης της περιόδου που φυσικά δεν είχε απολύτως καμία σχέση με κάποιον τόπο ονόματι Ναζαρέτ.
Φαίνεται όμως πως οι δημιουργοί των ευαγγελικών κειμένων (που είχαν οπωσδήποτε άμεση επαφή με πρότερα ιουδαϊκά εσχατολογικά χωρία – είναι άλλωστε γνωστή και προφανής η ευαγγελική απόπειρα σύνδεσης της δράσης του Ιησού με προφητείες και πρόσωπα της Παλαιάς Διαθήκης), δεν κατανόησαν αυτές τις ετυμολογίες και έδωσαν στον όρο Ναζωραίος έναν καθαρά τοπικό χαρακτήρα. Ετσι η μετέπειτα «εφεύρεση» μιας πόλης με το όνομα Ναζαρέτ, μέσα στην οποία θα μεγάλωνε ο μικρός Ιησούς, ήταν επιτακτική.
Η πόλη της Ναζαρέτ όπως είναι σήμερα.
Το παράδοξο με τον ναό της σύλληψης
Ο «ναός της σύλληψης» στη Ναζαρέτ, χτίστηκε στο σημείο που, σύμφωνα με την παράδοση, εμφανίστηκε στη Μαρία ο άγγελος Γαβριήλ αναγγέλοντάς της τη γέννηση του Ιησού. Η μεγαλοπρεπής αυτή εκκλησία έχει ανεγερθεί πάνω από το «πηγάδι της Παναγίας», το οποίο ανακάλυψε κάτω από αδιευκρίνιστες συνθήκες η 80 χρονη Ελένη (μητέρα του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου), μετέπειτα αγία των χριστιανών, κατά την επίσκεψή της στην περιοχή στις αρχές του 4ου μεταχριστιανικού αιώνα.
Το περίεργο όμως είναι πως ο «ναός της σύλληψης» έχει ανεγερθεί ακριβώς στο κέντρο ενός προγενέστερου αρχαίου ρωμαϊκού νεκροταφείου. Γεγονός παράδοξο, καθώς σύμφωνα με τις τοπικές παραδόσεις, η επαφή με τους νεκρούς αποτελούσε ένα καθαρτικό τελετουργικό, γι’ αυτό και οι τάφοι έπρεπε να σκάβονται αρκετά έξω από τα όρια της εκάστοτε πόλης ή χωριού. Αυτό σημαίνει ότι η ύπαρξη ενός νεκροταφείου μέσα στα όρια μιας Ιουδαϊκής πόλης του 1ου μεταχριστιανικού αιώνα ήταν ουσιαστικά απαγορευτική.
Το στοιχείο αυτό έμοιαζε να αγνοείται από τους καθολικούς αρχαιολόγους μέχρι και τη δεκαετία του ’50. Όταν το ζήτημα «άνοιξε» προς συζήτηση, κάποιοι από αυτούς έφτασαν στο σημείο να υποστηρίξουν πως οι συγκεκριμένοι τάφοι φιλοξενούσαν μέλη της οικογένειας του Ιησού ή, σύμφωνα με τον αρχαιολόγο Bagatti, πως επρόκειτο για τάφους σταυροφόρων (!), άποψεις οι οποίες γρήγορα εγκαταλείφθηκαν κάτω από το βάρος των ευρημάτων. Ετσι το θέμα… «ξεχάστηκε» για να επανέλθει στις μέρες μας από τον Salm.
Να σημειωθεί εδώ ότι αντίστοιχη παράδοξη ιστορία υπάρχει και με την ανακάλυψη του «Τιμίου Σταυρού» (και πάλι από την Ελένη!), που υποτίθεται πως βρέθηκε κάτω από ναό της Αφροδίτης τρεις αιώνες μετά τα γεγονότα που περιγράφονται στα ευαγγέλια. Ως γνωστόν, οι Εθνικοί/Παγανιστές δεν έχτιζαν τους ναούς και τα ιερά τους σε τοποθεσίες που κατά το παρελθόν είχαν στηθεί εκτελεστικά αποσπάσματα ή γεγονότα που περιελάμβαναν βασανισμούς.
Σημείωση: Το παραπάνω κείμενο αποτελεί απόσπασμα από το δεύτερο κεφάλαιο του νέου βιβλίου του Μηνά Παπαγεωργίου, με τίτλο “Το πρόβλημα της ιστορικότητας του Ιησού: Το ρεύμα των Μυθικιστών” (εκδ. Δαιδάλεος). Για περισσότερα πατήστε εδώ.
Πηγές:
– Rene Salm, The Myth of Nazareth: The invented town of Jesus, A.A Press
– Kenneth Humphreys, Jesus Never Existed, Iconoclast Press
– Bellarmino Alliata & Eugenio Bagatti, Excavations in Nazareth, Franciscan Print Press
– David Freedman, The Anchor Bible Dictionary, Yale University Press
